Skip to main content

Τεχνητή διατροφή του βρέφους

14 Οκτωβρίου 2021
Οδηγίες για την σίτιση του βρέφους με τροποποιημένο γάλα βρεφικής ηλικίας (σε περίπτωση που δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί αποκλειστικός μητρικός θηλασμός).

Ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός αποτελεί τον ιδανικό τρόπο διατροφής του βρέφους και θα πρέπει να προστατεύεται, να προάγεται και να υποστηρίζεται. Αν όμως ο θηλασμός δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί με την κατάλληλη συμβουλευτική, είναι εξαιρετικά σημαντικό να δοθούν σωστές οδηγίες σε σχέση με την τεχνητή σίτιση του βρέφους με τροποποιημένο γάλα 1ης ή 2ης βρεφικής ηλικίας.

Ο παιδίατρος κ. Αντώνης Μακρής υποστηρίζει αποτελεσματικά τον μητρικό θηλασμό και συμβάλλει στην προώθησή του. Αυτό αποδεικνύεται από το υψηλό ποσοστό βρεφών τα οποία παρακολουθεί και θηλάζουν αποκλειστικά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η προσέγγισή του είναι ψύχραιμη χωρίς να δημιουργεί ενοχές όταν παρουσιάζονται δυσκολίες. Το μητρικό γάλα είναι αδιαμφισβήτητα η ιδανική τροφή για το βρέφος, όμως ο θηλασμός δεν πρέπει να αποτελεί αυτοσκοπό. Ο γιατρός ενημερώνει τη μητέρα για τα οφέλη του αποκλειστικού μητρικού θηλασμού και τα θέματα που μπορεί να δημιουργήσει η χρήση γάλακτος σε σκόνη. Παράλληλα, θέτει τις προτεραιότητες στη σωστή διάσταση: προηγείται η υγεία και η ασφάλεια του βρέφους και η σωματική και ψυχολογική υγεία της μητέρας. Η εγκατάσταση αποκλειστικού μητρικού θηλασμού επιτυγχάνεται χωρίς πίεση, ως συνέπεια ήρεμης καθοδήγησης.

Περιεχόμενα

Αντώνης Μακρής

Παιδίατρος

Περισσότερα Άρθρα

Προαγωγή μητρικού θηλασμού – Καθοδήγηση σε περίπτωση τεχνητής διατροφής
Ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός αποτελεί τον ιδανικό τρόπο διατροφής του βρέφους και θα πρέπει να προστατεύεται, να προάγεται και να υποστηρίζεται (WHO 2020). Παρόλα αυτά, πολλά βρέφη δεν θηλάζουν για την ελάχιστη επιθυμητή περίοδο των 6 μηνών εξαιτίας ποικιλίας αιτιών, όπως είναι η λανθασμένη καθοδήγηση κατά την κρίσιμη αρχική περίοδο, θέματα υγείας της μητέρας ή του βρέφους, φαρμακευτική αγωγή της μητέρας ή προσωπικές επιλογές. Εφόσον ισχύει κάτι από τα παραπάνω και ο θηλασμός δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί με την κατάλληλη συμβουλευτική, είναι σημαντικό να δοθούν οι σωστές οδηγίες σε σχέση με την τεχνητή σίτιση του βρέφους.
Το τροποποιημένο γάλα 1ης βρεφικής ηλικίας αποτελεί τη μοναδική κατάλληλη εναλλακτική επιλογή αντί του μητρικού. Οι θηλάζουσες μητέρες πρέπει είναι ενήμερες ότι η έναρξη χορήγησης γάλακτος σε σκόνη επιφέρει μείωση της παραγωγής μητρικού γάλακτος.
Οι κατάλληλες συμβουλές και η σωστή παρακολούθηση είναι μεγάλης σημασίας ώστε τα μωρά που διατρέφονται με γάλα σε σκόνη να έχουν το καλύτερο δυνατό ξεκίνημα στη ζωή τους. Είναι γεγονός ότι η απολύτως δικαιολογημένη υποστήριξη του μητρικού θηλασμού έχει πολλές φορές ως αποτέλεσμα να μην δίνεται η πρέπουσα σημασία στις μητέρες που χρησιμοποιούν τεχνητή διατροφή. Αρκετές έρευνες υποδεικνύουν ότι η κοινωνική και προσωπική πίεση για επιτυχία στον μητρικό θηλασμό και η αγνόηση των αναγκών των μητέρων αυτών μπορεί να προκαλέσει δυσμενείς συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματική τους κατάσταση (Wilkinson & Scherl 2006, Lakshman κ.ά. 2009, Wirihana & Barnard 2012). Το γεγονός αυτό τονίζει τη σημασία αναζήτησης της χρυσής τομής ώστε ο μητρικός θηλασμός να προάγεται και να υποστηρίζεται, αλλά να εξασφαλίζεται παράλληλα η σωστή καθοδήγηση στις περιπτώσεις τεχνητής διατροφής.
Κατά την τεχνητή διατροφή πρέπει να τηρούνται ορισμένες βασικές αρχές προκειμένου το μωρό να λαμβάνει το γάλα υπό τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις, με ασφάλεια και να ευνοείται η ανάπτυξη συναισθηματικού δεσμού. Λάθη στη διαδικασία μπορεί να συμβάλλουν σε υπερσίτιση, υπερβολικές αναγωγές και κωλικούς και αύξηση της πιθανότητας ωτιτίδας και πνιγμονής.

Ανάπτυξη δεσμού μεταξύ βρέφους και γονέα
Η σίτιση αποτελεί ευκαιρία για τους γονείς να αναπτύξουν συναισθηματικό δεσμό με το βρέφος. Όπως στον θηλασμό, ο γονέας πρέπει να είναι απολύτως συγκεντρωμένος στη διαδικασία, να κοιτά στα μάτια το μωρό και να διατηρεί μαζί του στενή επαφή, ιδανικά δέρμα με δέρμα.

Ποσότητα φαγητού: σίτιση ανταποκρινόμενη στη διάθεση του παιδιού
Κατά την σίτιση με το μπουκάλι, εξασκούμε τη μέθοδο που θα ακολουθήσουμε και κατά την εισαγωγή των στερεών: σίτιση που ανταποκρίνεται στη διάθεση και τις επιθυμίες του βρέφους (responsive feeding).
Πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι τα μωρά είναι ανθρωπάκια και όχι ρομποτάκια για να τα προγραμματίζουμε και να τρώνε συγκεκριμένες ποσότητες με συγκεκριμένο πρόγραμμα. Έχουν όρεξη που είναι πιθανό να αλλάζει ανάλογα με τη διάθεσή τους μέρα με τη μέρα ή ακόμη και μέσα στην ίδια μέρα. Η εγκατάσταση ρουτίνας στο φαγητό χρειάζεται ένα εύλογο χρονικό διάστημα για να επιτευχθεί. Οι γονείς πρέπει να ακολουθούν το ρυθμό τους, προσφέροντας γεύματα όταν το ζητούν και στην ποσότητα που επιθυμούν. Η εκπαίδευση ξεκινά από αυτή την ηλικία και έχει σκοπό να δείξουμε στο παιδί ότι πρέπει να τρώει μόνο όταν πεινάει και να σταματάει όταν έχει χορτάσει.

Σημεία πείνας και κορεσμού
Οι γονείς, μετά από λίγο, θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τα πρώιμα σημεία πείνας και κορεσμού και να ανταποκρίνονται σε αυτά έγκαιρα, χωρίς πίεση.
Πρώιμα σημεία πείνας: το μωρό είναι σε εγρήγορση, γυρνά το κεφάλι δεξιά – αριστερά σαν να αναζητά κάτι, ανοιγοκλείνει το στόμα και κάνει θηλαστικές κινήσεις. Ενδιάμεσα σημεία: τεντώνεται και στριφογυρνάει ανήσυχο, κουνάει χέρια – πόδια, βάζει τα χέρια στο στόμα συνήθως σε γροθιές. Τελικά: γκρινιάζει και στο τέλος κλαίει έντονα. Οι γονείς πρέπει να ετοιμάζουν το μπουκάλι με το γάλα όταν αναγνωρίσουν τα πρώιμα σημεία πείνας, πριν το μωρό εκνευριστεί και αρχίσει να κλαίει. Το κλάμα ακολουθεί καθυστερημένα τις υπόλοιπες ενδείξεις.
Σημεία κορεσμού: το μωρό αφήνει ή απωθεί τη θηλή, γυρνάει το κεφάλι στο πλάι, σφραγίζει τα χείλια ή χαλαρώνει το σώμα του και ξεσφίγγει τις γροθιές του και αποκοιμιέται. Ποτέ μην επιχειρείτε να πιέσετε το βρέφος να τελειώσει το μπουκάλι αν έχει δείξει σημεία κορεσμού.

Για την αναγνώριση των σημείων πείνας και κορεσμού μπορείτε να δείτε το βίντεο:

Επιλογή γάλακτος σε σκόνη
Ως γνωστό, στο εμπόριο κυκλοφορούν πολλά διαφορετικά γάλατα σε σκόνη. Τα περισσότερα μωρά μπορούν να τραφούν με τον κοινό τύπο που αντιστοιχεί στην ηλικία τους. Ο παιδίατρος θα προτείνει το καταλληλότερο για το μωρό σας. Μην ακολουθείτε συμβουλές από μη επαγγελματικές πηγές: ακατάλληλη επιλογή μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. Επίσης, αλλαγές στο βρεφικό γάλα ή χορήγηση ειδικού γάλακτος πρέπει να γίνονται βάσει ενδείξεων με τη σύσταση και την παρακολούθηση του παιδιάτρου.

Επιλογή μπιμπερό και θηλής
Το μπιμπερό καλό είναι να έχει σύστημα απομάκρυνσης του αέρα. Η επιλογή της θηλής είναι ιδιαιτέρως σημαντική: πρέπει να διαθέτει πλατιά βάση και αρκετό μήκος και να μην έχει ελεύθερη ροή, ώστε να προσομοιάζει στη θηλή του μαστού και η διαδικασία στον θηλασμό.

Προετοιμασία
Πριν την προετοιμασία του γάλακτος πρέπει να έχουμε πλύνει σχολαστικά τα χέρια μας. Όλα τα σκεύη που χρησιμοποιούνται, αμέσως μετά από κάθε γεύμα, πρέπει να καθαριστούν από τα υπολείμματα γάλακτος με ειδικά βουρτσάκια, να πλυθούν με λεπτομέρεια στη συνέχεια να αποστειρωθούν, ώστε να αποκλειστεί η πιθανότητα επιμόλυνσης.
Σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γαστρεντερολογίας, Ηπατολογίας και Διατροφής (ESPGHAN)* και με την προϋπόθεση ότι τηρούνται όλες οι αρμόζουσες συνθήκες υγιεινής, το βρεφικό γάλα σε σκόνη παρασκευάζεται στη θερμοκρασία που θα καταναλωθεί (θερμοκρασία δωματίου ή ελαφρώς χλιαρό) αμέσως πριν το γεύμα. Από τη στιγμή που γίνεται η διάλυση της σκόνης (ανασύσταση) καταναλώνεται εντός 2 ωρών το αργότερο και δεν αποθηκεύεται. Μετά την ανασύσταση δεν πρέπει ποτέ να διατηρείται χλιαρό σε θερμός ή σε θερμαντήρες. Για τη μεταφορά του, μεταφέρουμε ξεχωριστά το χλιαρό νερό σε θερμός και προσθέτουμε την σκόνη αμέσως πριν το γεύμα (κυκλοφορούν στο εμπόριο μπιμπερό που εξυπηρετούν ακριβώς αυτό το σκοπό).

* Σημείωση: Οι διαφορετικές οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) έχουν εφαρμογή σε περιπτώσεις που επικρατούν φτωχές συνθήκες υγιεινής, χωρίς πρόσβαση σε ασφαλές νερό.

Δοσολογία και ανασύσταση
Κατά την ανασύσταση επιβάλλεται να τηρείται η προβλεπόμενη αραίωση με ακρίβεια. Λάθη στην αραίωση είναι πιθανό να προκαλέσουν σοβαρό πρόβλημα υπερνατριαιμίας στο βρέφος, υποσιτισμό ή αντίθετα υπερφαγία.
Η συνήθης αραίωση είναι μία μεζούρα σκόνης γάλακτος ανά 30 ml νερό. Χρησιμοποιούμε την ειδική μεζούρα που παρέχεται μαζί με το γάλα. Πρώτα βάζουμε την αναγκαία ποσότητα νερού στο μπουκάλι μετρώντας με ακρίβεια την ποσότητα 30-60-90-120 ml κ.ο.κ και στη συνέχεια προσθέτουμε τις αντίστοιχες κοφτές μεζούρες νερού.
Προσοχή: Η μεζούρα δεν πρέπει να είναι βρεγμένη όταν την χρησιμοποιούμε.

Θέση σίτισης
Κρατάμε το μωρό σε ημικαθιστή θέση στην αγκαλιά μας, και όχι ξαπλωμένο. Με αυτό τον τρόπο, το μωρό αισθάνεται ασφαλές και ο γονέας αναγνωρίζει καλύτερα τα σημεία κορεσμού. Επιπλέον, το κεφάλι είναι ψηλότερα από το υπόλοιπο σώμα και αποτρέπεται η πρόκληση ωτίτιδας από την είσοδο γάλακτος στο εσωτερικό του αυτιού.

Διαδικασία σίτισης
Κατά τη διάρκεια του γεύματος, φροντίζουμε η θηλή του μπουκαλιού να είναι πάντα γεμάτη με γάλα. Προς το τέλος του γεύματος, όταν το γάλα φτάσει στη θηλή σταματάμε και απορρίπτουμε πάντα την μικρή αυτή ποσότητα. Το γεύμα πρέπει να προσφέρεται με συνεχή τρόπο και να αποφεύγονται οι αναίτιες διακοπές στη διαδικασία σίτισης. Όταν διαπιστώσουμε σημεία κορεσμού, το γεύμα φτάνει στο τέλος του και στη συνέχεια κρατάμε σε όρθια θέση το παιδί για να ρευτεί. Με αυτές τις τακτικές μειώνουμε τον αέρα που καταπίνει και την πιθανότητα κωλικών και αναγωγών.

Έγκαιρη απεξάρτηση από το μπιμπερό
Μετά τους έξι μήνες ζωής ξεκινά η εκπαίδευση με την προσφορά νερού σε εκπαιδευτικό ποτήρι με επιστόμιο ή καλαμάκι ή ανοικτό ποτήρι. Από την ηλικία των 8 μηνών μπορούμε να προσφέρουμε και το γάλα σε ποτήρι. Σημειώνεται ότι σε αυτή την ηλικία δεν πρέπει να προσφέρουμε χυμό ή άλλα υγρά γενικά (ούτε με μπιμπερό, ούτε με άλλο τρόπο). Επιπλέον, κατά τον απογαλακτισμό μετά την ηλικία των 6 μηνών, δεν είναι απαραίτητο να δοθεί το γάλα με μπιμπερό.
Σταδιακά, έως την ηλικία των 12 μηνών μειώνουμε τη χρήση του μπιμπερό, με σκοπό σε ηλικία 15 μηνών να έχει σταματήσει πλήρως η χρήση του. Η παρατεταμένη μετά την ηλικία αυτή χρήση του, έχει σχετιστεί με παχυσαρκία, τερηδόνα και σιδηροπενική αναιμία.

Χαρακτηριστικά τροποποιημένου γάλακτος αγελάδας βρεφικής ηλικίας
Το γάλα αγελάδας, από το οποίο προέρχονται περίπου το 80% των γαλάτων σε σκόνη, περιέχει υψηλή, μη απαραίτητη συγκέντρωση πρωτεΐνης και ορισμένων ιχνοστοιχείων, χαμηλή συγκέντρωση και βιοδιαθεσιμότητα σιδήρου, ενώ υπολείπεται σε άλλα απαραίτητα ιχνοστοιχεία και δεν περιέχει το ιδανικό για τη διατροφή του βρέφους λίπος. Η χορήγησή του χωρίς επεξεργασία είναι ακατάλληλη για το βρέφος και μπορεί να προκαλέσει παχυσαρκία, σιδηροπενική αναιμία και επιβάρυνση στη νεφρική λειτουργία.
Λαμβάνοντας υπόψη την ιδανική σύνθεση του μητρικού γάλακτος, το γάλα αγελάδος υποβάλλεται σε επεξεργασία και προσθήκες και το τελικό προϊόν (τροποποιημένο γάλα αγελάδος) παρουσιάζει τα παρακάτω χαρακτηριστικά σε σχέση με το αυτούσιο.
Η πρωτεΐνη έχει μειωθεί και έχει επεξεργαστεί θερμικά για να γίνει πιο εύπεπτη. Η συγκέντρωση που συστήνεται πλέον έχει σημαντικά μειωθεί στα 1,2 gr/dl, δεδομένου ότι η περίσσεια πρωτεΐνης στο βρεφικό γάλα έχει σχετιστεί με αυξημένο σωματικό βάρος στην ηλικία των 2 ετών. Τα ειδικά γάλατα που περιέχουν υδρολυμένη πρωτεΐνη χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις αλλεργίας στο γάλα αγελάδος.
Η συγκέντρωση λακτόζης είναι αυξημένη. Η λακτόζη λειτουργεί ως υπόστρωμα για την ωφέλιμη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου, ενώ παράλληλα αυξάνει την συνολική απορρόφηση του ασβεστίου. Τα γάλατα χωρίς λακτόζη πρέπει να χορηγούνται επί συγκεκριμένων ενδείξεων.
Το ζωικό λίπος του γάλατος αγελάδας έχει αντικατασταθεί από φυτικά έλαια τα οποία είναι καταλληλότερα για την ανάπτυξη των βρεφών και έχει γίνει προσθήκη σε σίδηρο, προς αποφυγή αναιμίας, σε βιταμίνες και σε ορισμένα απαραίτητα ανόργανα στοιχεία.
Η προσθήκη α-λακταλβουμίνης βελτιώνει το προφίλ των αμινοξέων που περιέχει και την ενεργειακή του απόδοση, ενώ η προσθήκη μακράς αλύσου ω-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (LC-PUFAs) μπορεί να συμβάλλει στην νευρολογική και ανοσολογική ανάπτυξη.
Ο εμπλουτισμός με πρεβιοτικά ή προβιοτικά ή συνδυασμό τους (συνβιοτικά) που εφαρμόστηκε προσφάτως, φαίνεται ότι είναι ασφαλής και τα πιθανά πλεονεκτήματά τους συνεχίζουν να μελετώνται.
Οι διαφορές μεταξύ των τροποποιημένων γαλάτων σε 1ης – 2ης ηλικίας εξασφαλίζει την καλύτερη προσαρμογή των χαρακτηριστικών τους στις μεταβαλλόμενες διατροφικές ανάγκες των βρεφών κατά το πρώτο έτος ζωής. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν αποτελεί πρόβλημα για ένα μεγαλύτερης ηλικίας βρέφος να πίνει γάλα που αντιστοιχεί σε μικρότερη ηλικία.

DΟs: Τι είναι καλό να κάνουμε
Να κρατάμε όρθιο το μωρό μετά το γεύμα για να ρευτεί και να προσφέρουμε μικρά και συχνά γεύματα. Να φροντίζουμε το κρεββάτι να έχει κλίση (η κεφαλή ψηλότερα από τα πόδια).

DON’Ts: Τι πρέπει να αποφεύγουμε για ασφαλή σίτιση
Ποτέ δεν πρέπει να αφήνουμε το παιδί χωρίς επίβλεψη, με το μπουκάλι στα χέρια, ειδικά όταν είναι στο κρεββάτι ξαπλωμένο για να κοιμηθεί, γιατί υπάρχει κίνδυνος ωτίτιδας και πνιγμονής. Επιπλέον, αυξάνεται η πιθανότητα υπερφαγίας και τερηδόνας και χάνεται η ευκαιρία για την ανάπτυξη δεσίματος μεταξύ του βρέφους και του γονέα.
Επίσης, ποτέ δεν πρέπει να προσθέτουμε βρεφικές τροφές, όπως ριζάλευρο, δημητριακά κτλ στο μπουκάλι με το γάλα. Υπάρχει κίνδυνος εισρόφησης, πνιγμονής και αύξηση της πιθανότητας υπερσίτισης.